Татар телендә "Гаеп кайсында?" темасына текст изложения язганда, без конкрет бер вакыйганың яки хәлнең нигезендә гаепнең кемдә булуын ачыклау максатын куябыз. Бу темага карата уйланып, без төрле аспектларны карап чыгарга һәм вакыйганың барлык катнашучыларын анализларга тиеш булабыз.
Текстны башлаганда, иң беренче чиратта вакыйганың нинди булуын, кайда һәм кайчан булганын тасвирлап үтү мөһим. Бу укучыга вакыйга турында тулырак мәгълүмат бирәчәк һәм текстның контекстын аңларга ярдәм итәчәк.
Мәсәлән, вакыйга авылда булган икән, аны тасвирлап үтәргә кирәк:
"Безнең авылда бер кызыклы хәл булды. Авыл халкы арасында зур бәхәс туды: кем гаепле?"
Аннары вакыйганың төп катнашучыларын тасвирларга кирәк. Бу этапта, һәр катнашучының ролен һәм гамәлләрен аңлатып үтү мөһим:
"Бу вакыйгада төп катнашучылар – Габделнур абый һәм Фәридә апа. Габделнур абыйның сарыгы Фәридә апаның бакчасына кереп, яшелчәләрен таптап чыккан."
Шуннан соң, вакыйганың детальләренә кереп китәргә кирәк. Бу этапта һәр катнашучының гамәлләренең нәтиҗәләрен анализлап, кемнең ни өчен җаваплы икәнлеген аңлатырга кирәк:
"Фәридә апа бу хәлне күргәч, бик борчылды һәм Габделнур абыйга шикаять белдерде. Габделнур абый исә, сарыгын карап калмаган өчен үзен гаепле санамады, чөнки ул сарыкның иркен йөрергә хокукы бар дип исәпләде."
Бу этапта, кемнең хаклы, ә кемнең хаксыз икәнлеген ачыкларга кирәк. Бу - текстның төп өлеше. Вакыйганың төрле якларын карап, һәркемнең үз позициясенә аңлатма бирергә кирәк:
"Фәридә апаның бакчасы хосусый милек, һәм һәркем аның милкен хөрмәт итәргә тиеш. Шул ук вакытта, Габделнур абый да сарыкларын карап торырга тиеш, чөнки малларның иркен йөрүе авыл өчен гадәти хәл булса да, аларның башкаларга зыян китермәсен тәэмин итәргә кирәк."
Ахырда, нәтиҗә ясап, кемнең гаепле булуын һәм бу хәлдән чыккан сабакларны билгеләргә кирәк. Бу укучыга вакыйганың ахыры турында аңлатма бирәчәк:
"Бу хәлдән чыгып, авыл халкы Габделнур абыйның сарыгының Фәридә апаның бакчасына зыян китергән өчен җаваплы икәнлеген аңлады. Бу вакыйга авылдашларга бер-берләренең милкен хөрмәт итәргә һәм үз малларын карап торырга кирәклеген искә төшерде."
Шулай итеп, "Гаеп кайсында?" темасы буенча текст изложения язып, без вакыйганың һәр ягын карап чыгабыз һәм нәтиҗә ясыйбыз. Бу теманың төп максаты – укучыга вакыйганың төрле якларын анализлау һәм кемнең җаваплы икәнлеген ачыклау күнекмәләрен үстерү.